Czym jest design? Poznaj krótką historię projektowania [vol.2]

Jesteśmy w epoce nowoczesnych maszyn i produkcji taśmowej. Uprzemysłowieniu sprzeciwia się ruch Arts&Crafts, ale nie tylko… bowiem kolejne ważne postaci i ruchy zapisują się na kartach XIX- i XX-wiecznej historii designu. Kim byli Shakerzy? Na czym polegała innowacyjność firmy Thonet? Czym było Der Deutscher Werkbund i w końcu… jak wyglądała nauka w najważniejszej szkole designu – Bauhausie? Przed tobą kolejny artykuł z cyklu Czym jest design? Poznaj krótką historię projektowania.

Kim byli Shakerzy i jak wpłynęli na świat designu?

Ciekawym motywem w historii designu był ruch Shakerów, który założony został w Anglii przez Ann Lee pod koniec XVIII wieku. Mimo iż był to ruch religijny, wywarł on wpływ na myśl obecną w ówczesnym wzornictwie, jako że postulował skromność, przyzwoitość, funkcjonalność, celowość, brak ornamentu (ozdoby odwracają uwagę od tego, co istotne) i niepodleganie dyktatom mody. Dlaczego? Otóż Shakerzy wierzyli, że wszystko co jest czynione jest jednocześnie obserwowane przez Boga. Z tego własnie względu należy czynić rzeczy tak, by podobały się Bogu – dokładnie i precyzyjnie. Dla Shakerów nie miało więc znaczenia, czy projektowany był front czy tylna, niewidoczna dla oczu część szuflady – cały przedmiot wykonany miał być z idealną precyzją.  Shakerzy odkryci zostali w latach 60. XIX wieku, a ich rzemiosło spotkało się z uznaniem i aprobatą środowiska.
 

 

Firma Thonet, czyli na rynku pojawia się innowator

W tym samym czasie niemiecko-austriacki stolarz, Michael Thonet, założył w 1819 roku firmę Thonet, która od 1842 roku funkcjonowała w Wiedniu, gdzie właściciel zarejestrował patent na wykonywanie mebli z drewna bukowego techniką poddania materiału działaniu pary, dzięki czemu drewno staje się giętkie. Był to przełom na rynku, jako że działalność Thoneta urynkowiła technologię, pozwalającą na produkcję seryjną giętych mebli o przystępnych cenach. W 93 lata od opatentowania technologii produkcji, firma Thonet sprzedała 50 milionów egzemplarzy słynnego krzesła nr 14.
 

 

Deutsche Werkbund, czyli Niemieckie Stowarzyszenie Twórców zamknięte przez socjalistów

Równolegle w Monachium w roku 1907 powstało Niemieckie Stowarzyszenie Twórców – Der Deutsche Werkbund założone przez Hermanna Muthesiusa. Stowarzyszenie zrzeszało architektów, projektantów, inżynierów, artystów i przedsiębiorców, m.in. Petera Behrensa, Josefa Hoffmanna, Henry’ego van de Velde czy Ludwiga Mies van der Rohe.

Polecamy nasz artykuł o Ludwigu Mies van der Rohe i jego projektach.

Deutsche Werkbund kontynuowało dzieło ruchu Arts&Crafts, sprzeciwiając się pogarszającym się formie i jakości produktów wytwarzanych drogą produkcji taśmowej. Twórcy zrzeszeni w stowarzyszeniu pragnęli, korzystając z uprzemysłowienia, projektowania przedmiotów użytkowych i budynków w nowy sposób, postulując zorientowanie przyszłościowe, w którym przemysł i designer wspólnie rozwijają nowe standardy produkcji. W 1927 roku Deutsche Werkbund zorganizowało wystawę, której ekspozycję stanowiło osiedle Weissenhof w Stuttgarcie, złożone z kilkunastu jedno- i wielorodzinnych domów modelowych. Zaprojektowane one zostały w stylu dojrzałego modernizmu (dowiedz się więcej, czytając artykuł o najsłynniejszym architekcie XX wieku – Le Corbusierze). Projekt nie spotkał się z aprobatą niemieckiej prasy, a naziści omal nie zniszczyli wystawy. Ostatecznie stowarzyszenie zostało zamknięte przez socjalistów w 1934 roku.
 


 

Bauhaus – uczelnia, która zmieniła myślenie o designie

Bauhaus założony został w 1919 roku przez Waltera Gropiusa. Początkowo uczelnia miała swoją siedzibę w Weimarze, jednak w 1925 roku przeniesiono ją do Dessau, gdzie w zaprojektowanych przez Gropiusa budynkach uczono radykalnie rozumianego projektowania. Program Bauhausu zakładał bezpośrednią pracę z materiałem, a także praktyczne stosowanie zasady „form follows function” („forma podąża za funkcją”).

Form follows function – co to właściwie znaczy?

Koncepcja „forma podąża za funkcją” oznacza, że puntem wyjścia w projektowaniu powinno być określenie funkcji, jaką pełnić ma dany przedmiot. Jeśli funkcja ta zostanie dokładnie określona na początku procesu projektowego, a zadaniem przedmiotu będzie te funkcję realizować, wtedy forma pojawi się sama. Jednocześnie przedmiot pozbawiony zbędnych elementów poza tymi, które realizują funkcję, stanie się w pełni estetyczny.

Czego uczono w Bauhausie?

Program nauczania Bauhausu określony był w postaci infografiki ujętej w formie koła z kilkoma obręczami, oznaczającymi poszczególne etapy nauki. Edukacja w szkole artystycznej rozpoczynała się od 6-miesięcznego kursu ogólnego, a następnie trwała 3 lata i obejmowała zagadnienia takie jak: natura, materiały, teoria konstrukcji, a także zajęcia praktyczne, odbywające się pod okiem dwóch mistrzów – artysty i rzemieślnika. Pod koniec edukacji studenci wybrać mogli to, co dziś nazywamy „specjalnością” – pracę z drewnem, metalem, tkaniną, szkłem, kolorem, gliną lub kamieniem. Mimo iż fotografia nie była formalnie nauczana w Bauhausie, od 1923 roku stanowiła rodzaj rozrywki dla studentów, którą w szkole zapoczątkował Moholy-Nagy, jeden z wykładowców. Należy zaznaczyć, że założenia dotyczące programu nauczania były jedynie ogólnymi, otwartymi kierunkami, którymi mieli podążać wykładowcy. Sam Gropius przyznawał, że Bauhaus nie ma być szkołą, a ideą, której ostateczny kształt nadadzą studenci i nauczyciele. Stąd to, co Gropius nazywał „Bau”, czyli budowanie (w domyśle: przyszłości).
 

 

Jaki wpływ na design wywarł Bauhaus?

Warto zauważyć, że Bauhaus tworzyli ludzie bardzo młodzi – średnia wieku jego twórców i nauczycieli wynosiła 29 lat – którzy chcieli tworzyć nowatorskie rozwiązania, nieobciążone przeszłością. Bauhaus z jednej strony był kierunkiem pozytywnym, z drugiej – negatywnym. Pomimo iż wyznaczał nowe drogi w designie, postulując m.in. jego demokratyzację, a także starając się jednocześnie wpłynąć na estetyzację społeczeństwa, nie doczekał się realizacji swoich postulatów, a w rzeczywistości stał się stylem, którym podążyły elity. Niemniej Bauhaus bez wątpienia pozostaje najważniejszą szkołą designu, do dziś będącą wzorem dla innych szkół artystycznych.

Chcesz dowiedzieć się więcej o Bauhausie? Już niedługo na łamach serwisu pojawi się relacja z wizyty naszej redakcji w słynnej szkole projektowania!